شاهزاده عباس میرزا اولین اصلاح طلب ایرانی

شاهزاده عباس میرزا در تاریخ پر حادثه و سراسر شکست قاجاریه نقطه امیدی است که تاریخ مدام به او ارجاع می دهد تا افسوسی بر تمام ناکامی ها و دریغ های این عصر بیافزاید. عباس میرزا این پرسش را در برابر تاریخ برجای گذاشت که آیا اگر او بر تختگاه سلطنت تکیه می زد آیا مسیر حکومت قاجاریه دگرگون می شد؟ یا آن که ساختار حاکم در نهایت چیزی جز آن چه تاریخ به سمت آن پیش رفت را برای هیچ کس مقدر نمی-کرد؟

عباس میرزا را بسیاری نقطه آغاز اصلاحات در تاریخ معاصر ایران می دانند. او بود که در میانه جدال کهنه و نو شمشیر برکشیده و توأمان در جنگی فیزیکی در خارج و روانی در داخل ایران می جنگید. با این همه هستند کسانی که در مورد این کورسوی امید تاریخ قاجار نیز به دیده تردید نگریسته اند و بزرگ شدن نامش در تاریخ را مرهون تلاش های خاندان قائم مقام و مرگی که در دستیابی به سلطنت ناکامش گذاشت می دانند. به باور این افراد عباس میرزا اشتباهات استراتژیک بسیاری را در جنگ با روس ها مرتکب شد و حتی در میانه قرارداد صلح نیز بیش از منافع عمومی به باقی ماندن سلطنت در نسل خودش می اندیشید. با این حال باید در نظر داشت که باتوجه به محدودیت افق فکری ایرانیان در این عصر، کنش های عباس میرزا به ویژه آنکه در جایگاه قدرت قرار داشت، به نظر پیشتازانه می رسید.