پروژه اي براي مردمي كردن مبارزه با مواد مخدر

اعتياد (Addiction) يعني احساس خوشي و تعادل كاذب پس از استعمال مواد مخدر ، احتياج شديد و غيرقابل مقاومت براي به دست آوردن و استعمال آنها ، تمايل به ازدياد مقدار استعمال مواد به علت اخت سلول هاي بدن به مقادير معمولي و وابستگي رواني و گاه بدني به جلوگيري از آثار محروميت از مواد مخدر . اعتياد به منزله توجه بيش از حد و خارج از عرف و قانون به موضوعي معين ، الگوي رفتار دائمي معتاد را بر حسب وابستگي روان­تني به مواد مخدر و محرك مي رساند و نشانگر كيفيت منفي زندگي ارگانيسم درون ساخت هاي اجتماعي است . معتاد در اين زندگي ، الگوهاي كنش منحرف را بر مي گزيند و براي انطباق با آن تا انزواطلبي و عقب نشيني از زندگي اجتماعي روي مي آورد.

وابستگي جسمي به مواد مخدر ، پاداشي بيش از هزينه قانون شكني براي اعتياد فراهم مي سازد و معتادان را از حمايت خرده فرهنگ هاي انحرافي برخوردار مي كند . از يك سو توليد و عرضه مواد مخدر ، سودآور است و از طرفي فشارهاي زندگي چنان معتاد را به دامن اعتياد مي كشد كه او از جريان عادي زندگي باز مانده و فرصت هاي نيل به توفيق را از دست مي دهد . به اين ترتيب علاوه بر شرايط ساختي جامعه ، فرايندهاي انگيزش رواني و وابستگي هاي ارگانيستي نيز در ايجاد الگوهاي اعتياد موثر مي افتند و معتادان در مواجهه با بدنامي اعتياد ، محروميت ساختي را با تاييدپذيري از خرده فرهنگ انحرافي خويش جبران مي كنند . در اين صورت نه تنها نمي توان كليه معتادان را در زمره محرومان اجتماعي نشاند ؛ بلكه تعميم نارسائي هاي برآمده از ساير مسائل اجتماعي نظير فقر به اعتياد نيز راهگشا نيست.

در عين حال شايان توجه است كه اعتياد به منزله سوءمصرف مواد مخدر در پارادايم هاي پيشاتاريخي و تاريخي از معاني متفاوتي برخوردار است . مثلا در تمدن هاي زن­محور پيشاتاريخي عمدتا از اين مواد به عنوان دارو يا پر كننده خلاء عاطفي-رواني استفاده مي شده ؛ اما در تاريخ مذكر تقارن توليد و مصرف مواد مخدر با مسائل اقتصادي و سياسي و فرهنگي و تكنولوژيك و حقوقي موجب برنامه ريزي ها و مواجهات علمي با اين معضل جهاني گرديده است . در اين پارادايم مديدي گذشت تا اعتياد به منزله بيماري با ابعاد جسمي و رواني و اجتماعي و فرهنگي و سياسي تعريف شود و عواقبش علاوه بر معتاد متوجه جامعه و هزينه سازي براي مديريتش بنمايد.

در اين ميان زيان هاي جسمي ، رواني ، اقتصادي ، اجتماعي مواد مخدر و روان گردان با همه جرم زائي و امكان سوءمصرف آنها زمينه توجه به امر پيشگيري (prevention) شد . در اين راستا مقابله با عرضه و تقاضاي مواد مخدر تابعي از مديريت توليد و توزيع آنها جلوه كرد تا اين امر مانع از آسيب زائي مواد مزبور براي جامعه و آحادش گردد . پيدا است كه در اين بين هر گونه پيشگيري از اعتياد مي تواند با واگيرشناسي اعتياد و اقدامات آموزشي همگاني آغاز شود و تا درمان سوءمصرف مواد مخدر پيش رود . در اين صورت است كه مي توان شاهد كاهش جرائم و زندانيان و افزايش بهره وري اقتصادي و رشد بهداشت و سلامت رواني-جسماني افراد در سطح جامعه بود.

پيشگيري از اعتياد به مواد مخدر به عنوان روي ديگر سكه درمان و كاهش آسيب هاي ناشي از اعتياد مي تواند در اين پرتو به كاهش تقاضا تن دهد و فعاليت هاي علمي و پژوهشي و آموزشي بيشتري را در اين زمينه تداعي كند . پيدا است صورتبندي پژوهش در اين زمينه از صرف فرضيه سازي و گردآوري و تحليل داده ها و قانون يابي فراتر مي رود و از شرايط سياسي و فشارهاي فرهنگي و احوال اجتماعي نيز متاثر مي شود . به علاوه نتايج اين پژوهش بر كنشگري هاي انساني-اجتماعي خصوصا از طريق تحول افكار آدميان و كنترل رفتار و تحول ارتباطات اجتماعي موثر مي افتد . اگر فواصل طبقاتي و قومي يك سويه طيف اين فشارها را براي آلودن جامعه به مواد مخدر تشكيل دهد ؛ عزم ملي منعكس در سرمايه گذاري براي كنترل علمي و مبتني بر تحقيق ميداني در اين زمينه هم سويه ديگر آن را تشكيل مي دهد كه تابعي از ترس از مخاطرات مواد افيوني تا حد منع قانوني شان جز در موارد خاص پزشكي است . اينكه زماني مصرف مواد مقدمه تمرين هاي ورزشي بود و اينك ترس از ايجاد تغييرات خلقي توسط آنها نه تنها براي معتاد كه براي كل جامعه و حتي نسل هاي متوالي برجسته شده ،‌ آثار متفاوتي بر مواجهه حتي علمي با اعتياد مي نهد . نتايج نسبي و احتمالي علمي در باب اعتياد خصوصا توسط عامه به شكل قطعي تلقي مي شود و اين البته همان علمي است كه به تنوع توليد و تسهيل دسترسي به مواد مخدر نيز انجاميده است . با اين همه علم مي تواند تاثيري جدي در تغيير نگرش نسبت به اعتياد داشته باشد و نسبت آن را با پديده هائي چون فقر و خشونت آشكار سازد . همين امر نيز زمينه ساز تغيير سياستگذاري هاي مواجهه با اعتياد و كنترلش به موازات تحول نگرش فرهنگي نسبت به آن خواهد شد.