شرحی بر فیلم خانم بایا عبدالرضا کاهانی

عبدالرضا کاهانی پس از «بیست»، «هیچ»، «اسب حیوان نجیبی است»، «بی خود و بی جهت»، «استراحت مطلق» و... امروز غالبا در دسته فیلمسازان منتقد و آن هم نقد اجتماعی جای می گیرد؛ و غالب فیلم های وی به مسئله اخلاق، زندگی اخلاقی و نوع زندگی روزمره ایرانیان اشاره دارد. بر این اساس می­ توان آثار او را در غالب یک طیف و نمودار ترسیم نمود که در یک سوی آن مسئله اصلا «زندگی نکردن»(برای نمونه فیلم بیست) و در آن سوی دیگر «زیاد زندگی کردن»(برای نمونه فیلم هیچ) جای دارد و در میانه این نمودار نیز «زندگی اخلاقی کردن» (فیلم یایا) را قرار داد.

مخاطبان فیلم خانم یایا همچنین باید بدانند که این فیلم کاهانی در شرایطی اکران می شود که آثار وی از سالیان دور و به طور مشخص از «آدم» و «آنجا» تا «اراتمند و؛ نازنین و...» و از دولت نهم گرفته تا دولت دوازدهم همواره توقیف شده اند.

به فیلم خانم یایا بازگردیم؛ فیلم با پانزده دقیقه حساس شروع می شود، حساس از آن جهت که دو شخصیت اصلی که عطاران و فرخ نژاد آن را بازی می کنند، هیج دیالوگی ندارند و به دنبال خانم یایا می گردند. این موضوع را میتوان از تصویر دختری که در موبایل خود دارند و پی آن می گردند، دریافت کرد. آنها در پاتایا، در شهری شرقی که همه شبیه هم هستند دنبال یایا هستند. دختری که شبیه بقیه است.

اما پاتایا، مرکز خوشگذرانی و در این فیلم نماد «برو حالش رو ببر» است. نماد جایی که کسی به کسی کاری نداره و می توانی آزادانه راه خودت را بروی و لذت خودت را داشته باشی... البته موضوع این فیلم بررسی نوع آزادی لذت بردن از مراکز پاتایا نیست؛ بلکه کاهانی تلاش دارد دو ایرانی ظاهرا اخلاقی را نشان دهد که در کانون و مرکز لذت قرار دارند و دست از پا خطا نمی کنند. اما این رفتار اخلاقی صرفا مبنای ذاتی و درونی ندارد.

دو شخصیت اصلی فیلم هر کجا از گیشه بلیط فروشی تا پلیس و سالن ماساژ که می روند خانم یایا را می بینند؛ دوستش دارند اما در پاتایا مگر می شود تنها یک یایا را دوست داشت و کار دیگری نکرد؟ آنها هرگز در جلوی چشم دیگری دست از پا خطا نمی کنند چون آنها باجناق هستند و قطع به یقین دارند که آن دیگری به همسر خود ماجرا را گفته و دو خواهر هر که مسئله پنهانی از یکدیگر ندارند؛ پس هر دو در تایلند و آن هم در پاتایا، پا را کج نمی گذارند؛ پس نمی ­توان اخلاقی بودن آنها را صرفا بر اساس ذات اخلاقی رفتار کردن تفسیر نمود.

کاهانی ایرانی امروز را در جلوه دو شخصیت اصلی فیلم ترسیم نموده است که با تصویری از خوشبختی و لذت این دنیایی روانه مهد لذت و کامیابی شده­ اند؛ اما در خصوص آن خواسته خویش کمترین اطلاعاتی نداشته و حتی با یکدیگر در خصوص آن صحبت هم نمی ­کنند؛ بلکه آنها تنها تصویری مجازی(درون موبایل) از خواسته خویش دارند. دست آخر حتی از آن خواسته(خانم یایا) میترسند. همچنان که همواره دو شخصیت اصلی فیلم از خانم یایا ترسی بی­ دلیل دارند.