حجم مبنـای یک سهم، حداقل تعداد سهام یک شرکت است که باید در طول یک روز معاملاتی، خرید و فروش شود تا قیمت آن سهم بتواند بر اساس سقف دامنه نوسان، افزایش یا کاهش پیدا کند.
حجم مبنا یکی از قوانینی است که به عنوان یک عامل کنترلی در برابر نوسانات شدید قیمت سهام وضع می‌شود. با تحقق حجم مبنا در یک روز معاملاتی، قیمت پایانی آن سهم، برابر با میانگین وزنی قیمت در آن روز می‌شود.
هدف از تعیین حجم مبنا این است که افراد نسبت به سرمایه‌گذاری در بورس اطمینان داشته باشند و بدانند که نوسانات قیمت سهام، در نتیجه خرید و فروش تعداد مشخص و قابل توجهی سهم صورت گرفته‌است.
چرا که در غیر این صورت، معامله حتـی چند عدد از سهام یک شرکت نیز می‌تواند قیمت سهام آن شرکت را تحت تأثیر قرار داده و منجر به ایجاد قیمت‌های غیرواقعی و کاذب شود.
تأثیر حجم مبنا بر قیمت پایانی
قیمت پایانی همان قیمتی است که شروع خرید و فروش در روز معاملاتیِ بعد با توجه به آن قیمت انجام خواهدشد و مبنای روز معاملاتی جدید قرار خواهدگرفت. قیمت پایانی توسط فرمول میانگین وزنی محاسبه می‌شود و برای اثرگذاری حجم مبنا بر این قیمت و محاسبه قیمت آغازین، از فرمول زیر استفاده می‌شود :
محاسبه حجم مبنای شرکت‌های بورسی و فرابورسی
حجم مبنای شرکت‌های بورسی
طبق مصوبه سازمان بورس و اوراق بهادار که از اسفند ماه سال ۱۳۹۸ اجرایی شده است، حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران درصدی از تعداد سهام شرکت است. حداقل ارزش مبنا برای تمام شرکت‌ها معادل ۵۰ میلیارد ریال و حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر، ۱۲۰ میلیارد ریال و برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، ۱۰۰ میلیارد ریال تعیین شده است که تعداد آن بر اساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.
حجم مبنای شرکت‌های فرابورسی
تا قبل از ۱۲ اسفندماه سال ۱۳۹۸ ، حجم مبنای کلیه شرکت‌های فرابورسی معادل ۱ در نظر گرفته می‌شد، درحالی‌که پس‌ازاین تاریخ، قانون حجم مبنا شامل شرکت‌های حاضر در بازارهای اول و دوم و پایه فرابورس نیز اعمال شد و حجم مبنای آنها نیز مانند حجم مبنای شرکت‌های بورسی محاسبه می‌شود.
با این تفاوت که در خصوص شرکت‌های فرابورسی موجود در بازار پایه، حداقل ارزش مبنا در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز این بازار به ترتیب معادل ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال در نظر گرفته شده‌است و در مورد سایر شرکت‌های فرابورس، جزئیات این قانون مشابه بازار بورس است.
قانون حجم مبنا از زمان شکل‌گیری آن یعنی سال ۱۳۸۲ تاکنون بارها دستخوش تغییر شده‌است. محاسبه حجم مبنا در حالت کلی از فرمول زیر پیروی می‌کند :
اما درصد مطرح شده در فرمول فوق، طی سالیان دستخوش تغییراتی شد و در برهه‌ای از زمان به صورت ٪۱۵، در برهه‌ای دیگر به صورت ٪۲۰ و در مقطی نیز به صورت ٪۱۰ بیان شد.
منظور از حجم مبنای یک چیست؟
در سال‌های گذشته و پیش از تصویب جدیدترین قانون در رابطه با حجم مبنا و اجرای آن، شرکت‌های دارای مجوز فعالیت در بازار فرابورس، حجم مبنا نداشتند. با این وضعیت، عدد ۱ به عنوان حجم مبنای آن شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شد. بنابراین، برای اینکه قیمت نوسان بگیرد، باید با هر قیمتی که مواجه می‌شدید، خرید و فروش می‌کردید.
لازم به ذکر است که تا قبل از سال ۹۸ برای شرکت‌های عضو فرابورس قانونی در زمینه حجم مبنا در نظر گرفته نشده‌بود و قیمت‌ها فقط بر اساس عرضه و تقاضا و میانگین وزنی تعیین می‌شد. اما در سال ۱۳۹۸ قانون جدیدی در خصوص حجم مبنای شرکت‌های فرابورسی تصویب شد تا از تأثیر بیش‌ازحد معاملات کوچک بر روی قیمت‌ها جلوگیری شود.
