اسفنکتر مقعدی عضلاتی هستند که در انتهای راست روده قرار دارند و خروج مدفوع را کنترل می کنند. اگر این عضلات آسیب ببینند، ممکن است در کنترل حرکات روده دچار مشکل شوید. بیماری های متفاوتی می توانند بر اسفنکتر مقعد تاثیر بگذارند، از جمله شقاق مقعد، بیماری کرون مقعدی، بواسیر و بی اختیاری مدفوع. برخی از این بیماری ها را میتوان با روش های خانگی درمان کرد در حالی که برخی دیگر نیاز به جراحی دارند.
اسفنکتر مقعدی چیست؟
اسفنکتر مقعدی یا اسفنکتر آنی، عضلاتی هستند که که کانال مقعد را احاطه کرده اند و دفع مدفوع را کنترل می کنند. این عضلات به اسفنکتر داخلی و خارجی تقسیم می شود و هر دو عضله نقش بسیار مهمی در حفظ کنترل خروج مدفوع دارند.
آناتومی اسفنکتر مقعدی
رکتوم یک فرد بالغ تقریبا 12 سانتی متر طول دارد و در قسمت پایینی آن، اسفنکتر مقعدی قرار گرفته است. اسفنکتر مقعدی از دو عضله تشکیل شده است که هر یک را جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم.
اسفنکتر مقعدی داخلی
این اسفنکتر یک عضله صاف و نازک است که حدود 30 میلی متر ارتفاع و 3 میلی متر ضخامت دارد و در داخل رکتوم قرار گرفته است. عملکرد این عضله غیرارادی است و سیستم عصبی انسان به طور خودکار آن را تنظیم می کند. پس اراده انسان در کنترل آن هیچ تاثیری ندارد. زمانی که رکتوم برای اجابت مزاج آماده نیست، اسفنکتر مقعدی داخلی را بسته نگه می دارد و با فشار کافی این عضله شل می شود.
اسفنکتر مقعدی خارجی
اسفنکتر خارجی مقعد یک عضله اسکلتی و ضخیم است که قسمت بیرونی انتهای کانال مقعد را تشکیل می دهد. این عضله بر خلاف عضله اسفنکتر مقعدی داخلی به صورت ارادی عمل می کند و می تواند برای اجابت مزاج منقبض یا باز شود. این عضله از عضله اسفنکتر داخلی پیچیده تر است زیرا از قسمت مختلف تشکیل شده است. این قسمت ها شامل قسمت بالایی یا عمقی، قسمت میانی یا سطحی و قسمت پایینی یا زیرجلدی است.
قسمت پایینی (زیرپوستی) زیر پوست اطراف مقعد قرار دارد و به هیچ استخوانی متصل نیست. قسمت میانی (سطحی) ضخیم ترین و مهم ترین قسمت است و از جلو به جسم پرینه (ساختاری فیبری بین مقعد و اندام تناسلی) و از عقب به رباط آنوکوکیژیال متصل می شود که آن را به طور غیرمستقیم به استخوان دنبالچه متصل می کند. قسمت بالایی (عمقی) بالاترین لایه است که الیاف آن یک حلقه دایره ای در اطراف کانال مقعد تشکیل می دهند و مانند قسمت پایینی، اتصال استخوانی ندارد.
نحوه عملکرد اسفنکتر مقعدی
اسفنکتر داخلی مقعد و اسفنکتر خارجی مقعد هر دو با یکدیگر، اما به روش های متفاوت برای حرکت روده همکاری می کنند. اگر کنترل عضلات اسفنکتر از بین برود، ممکن است فرد دچار بی اختیاری مدفوع شود. زمانی که مدفوع به داخل رکتوم حرکت می کند منجر به شل شدن اسفنکتر مقعدی داخلی می شود و همزمان با آن، اسفنکتر خارجی مقعدی سفت می شود. به این فرآیند رفلکس اسفنکتر مقعدی گفته می شود که در اثر آن مدفوع دفع می شود.
بیماری های اسفنکتر مقعدی
بیماری های متعددی با اسفنکتر مقعدی در ارتباط هستند که پزشک برای تشخیص آنها معمولا از یک معاینه فیزیکی برای پیدا کردن هر گونه تغییر یا وجود ضایعه و آسیب در اطراف مقعد استفاده می کند. همچنین ممکن است از معاینه دیجیتال رکتوم نیز استفاده شود که یکی از روش های تشخیصی بسیار مهم برای بیماری های مقعد، رکتوم و لگن است. در این روش پزشک انگشت خود را با یک روان کننده می پوشاند و به آرامی آن را وارد مقعد می کند تا به طور کامل رکتوم و مقعد را بررسی کند. در ادامه به بررسی بیشتر بیماری های مرتبط با اسفنکتر مقعدی می پردازیم.
تنگی مقعد
تنگی مقعد یک بیماری نسبتا نادر است که معمولا در اثر بیماری التهابی روده (کرون یا کولیت اولسراتیو) رخ می دهد. در این بیماری، اسفنکتر داخلی مقعد تنگ می شود و اجابت مزاج را برای فرد مبتلا دشوار می کند. تنگی مقعد می تواند با علائم دیگری مانند درد مقعد و خونریزی نیز همراه باشد. علاوه بر بیماری التهابی روده، انجام جراحی در ناحیه مقعد، به ویژه جراحی بواسیر یا استفاده بیش از حد از داروهای ملین نیز می تواند در ابتلا به آن موثر باشند.
تنگی مقعد ممکن است با استفاده از نرم کننده های مدفوع یا مکمل های فیبر درمان شود. اما در موارد پیشرفته جراحی برای اصلاح مشکل ضروری است.
آنیسموس
آنیسموس یک اختلال عملکردی در عضلات کف لگن است که اسفنکتر خارجی مقعد را نیز شامل می شود. این بیماری از اختلال در انقباض و شل شدن عضلات کف لگن در حین اجابت مزاج ناشی می شود. علائم آنیسموس شامل:
کمتر از سه بار اجابت مزاج در هفته
زور زدن بیش از حد در حین اجابت مزاج
مدفوع سفت
دفع مدفوع دردناک
درد معده
نفخ
درد مقعد
احساس عدم تخلیه کامل
در اغلب موارد با تمرینات کف لگن می توانید آنیسموس را درمان کنید. در برخی موارد بوتاکس نیز می تواند در درمان این بیماری موثر باشد.
شقاق مقعد (فیشر مقعدی)
شقاق مقعد بیماری است که منجر به پارگی در پوشش داخل مقعد می شود و در اغلب موارد این پارگی به اسفنکتر داخلی مقعد نیز گسترش پیدا می کند. این بیماری معمولا از کشش بیش از حد کانال مقعد در اثر دفع مدفوع سفت و یبوست ناشی می شود. علائم فیشر شامل درد در هنگام دفع مدفوع و خونریزی مقعدی است.
برای درمان شقاق مقعدی روش های متفاوتی وجود دارد. در موارد خفیف ممکن است با استفاده از داروهای شقاق که به شل شدن عضلات اسفنکتر کمک می کنند بتوانید آن را کنترل کنید، اما در موارد پیشرفته باید از روش های تهاجمی تر مانند لیزر شقاق یا عمل جراحی شقاق استفاده کنید.
ناهنجاری های آنورکتال
ناهنجاری های آنورکتال نقص های مادرزادی هستند که باعث می شوند مقعد به طور غیرطبیعی رشد کند و از هر 5000 کودک تقریبا 1 کودک به این ناهنجاری ها مبتلا است. ناهنجاری های آنورکتال می توانند خفیف تا شدید باشند و اسفنکتر و سایر قسمت های رکتوم و مقعد را تحت تاثیر قرار دهند. برای اصلاح این ناهنجاری های به جراحی نیاز است.
بیماری کرون مقعدی
بیماری کرون می تواند هر قسمتی از دستگاه گوارش از دهان تا مقعد را تحت تاثیر قرار دهد که شامل اسفنکتر مقعدی نیز می شود. بسیاری از بیماران مبتلا به کرون، عوارضی را در ناحیه پری آنال و اسفنکتر مقعدی تجربه می کنند، از جمله:
آبسه مقعدی: یک توده پر از چرک که معمولا در اثر عفونت تشکیل می شود.
فیستول مقعدی: یک تونل غیر طبیعی که بین مقعد و پوست تشکیل می شود.
زخم مقعدی: سوراخ یا زخمی که در عضلات مقعد ایجاد می شود.
بیماری کرون با توجه به علائم و عوارضی که ایجاد می کند، به روش های متفاوتی درمان می شود. در اغلب موارد استفاده از آنتی بیوتیک ها برای درمان کافی است، در حالی که در برخی موارد به جراحی نیاز است.
بواسیر (هموروئید)
هموروئید رگ های اطراف یا داخل مقعد هستند که متورم می شود. هموروئید داخلی در بالای اسفنکتر داخلی مقعد ایجاد می شود و هموروئید خارجی زیر اسفنکتر خارجی مقعد تشکیل می شود. بواسیر در افراد مسن، باردار و افراد مبتلا به یبوست یا اسهال مزمن شایع تر است.
اگر بواسیر به موقع تشخیص داده شود می توانید آن را با استفاده از داروهای هموروئید مانند پماد آنتی هموروئید و روش های درمان خانگی بواسیر مانند حمام سیتز مدیریت کنید. اما اگر بواسیر پیشرفته باشد برای درمان آن به لیزر بواسیر یا جراحی بواسیر نیاز است.
بی اختیاری مدفوع
بی اختیاری مدفوع به خروج غیر ارادی مدفوع از رکتوم گفته می شود و بیشتر در افراد مبتلا به بیماری التهابی روده رخ می دهد. همچنین ممکن است در اثر آسیب به عضلات اسفنکتر مقعد نیز فرد دچار بی اختیاری مدفوع شود.
برای درمان بی اختیاری مدفوع ممکن است به جراحی برای ترمیم اسفنکتر آسیب دیده نیاز باشد. همچنین در برخی موارد ممکن است جراح از جراحی اسفنکتروتومی مقعدی برای برداشتن اسفنکتر استفاده کنید.
