معیارهای انتخاب همسر از نظر قرآن چیست؟

معیارهای انتخاب همسر از نظر قرآن چیست؟

آيات متعددي از قرآن كريم ويژگي‌هاي همسر شايسته را بر‌مي‌شمارد كه برخي از آن‌ها عبارت‌اند از:

1. اسلام

قرآن کریم می‌فرماید: «(عَسَى‏ رَبُّهُ إِن طَلَّقَكُنَّ أَن يُبْدِلَهُ أَزْوَاجاً خَيْراً مِنكُنَّ مُسْلِمَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحاتٍ ثَيِّبَاتٍ وَأَبْكَاراً)[1]؛ امید است که اگر شما را طلاق دهد، پروردگارش همسرانی بهتر از شما برای او جایگزین کند، (زنانی) مسلمان، مومن فرمانبردار ]فروتن[، توبه كار، پرستشگر، روزه‌دار، بيوه و دوشيزه.»

از اين آيه شريفه به دست مي‌آيد كه همسر مناسب براي زندگي، بايد مسلمان باشد و شرايط مسلماني را رعايت كند و قرآن كريم ازدواج با غيرمسلمان را براي پيروان خويش سفارش نمي‌كند.



2. ايمان

ويژگي ديگري كه در اين آيه و آيات ديگري از قرآن مطرح شده، ايمان است؛ چنان‌كه قرآن كريم مي‌فرمايد:

«(... وَلَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِن مُشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ... وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِن مُشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ)؛[2]... و مسلماً كنيز با ايمان، از زن (آزاد بت پرستِ) مشرك بهتر است؛ و اگر چه شما را به شگفت آورد. ... و مسلماً برده با ايمان، از مرد (آزاد بت‌پرستِ) مشرك، بهتر است؛ و اگر چه شما را به شگفت آورد.»

«ایمان» یعنی اعتقادی که در اعماق قلب انسان نفوذ کند.

می‌توان گفت: مهم‌ترین شرطی که قرآن کریم در آیات متعدد برای همسر مطرح می‌کند، ایمان و اعتقاد داشتن او است؛ زيرا ایمان و اعتقاد به خداوند و اسما و صفات او و باور قلبی به روز قیامت و حساب‌رسی دقیق آن، از آدمی انسانی متعهد مي‌سازد؛ انسانی که شرایط یک همسر خوب را دارد و حقوق همسر خود را زیر پا نمی‌گذارد. در واقع ایمان واقعی، سبب و سرمنشأ همة خوبی‌ها است .

آري، نه مهريه‌هاي سنگين و نه الزامات ديگر هيچ‌كدام نمي‌تواند مانند «ایمان» و «اعتقاد» شخص را به زندگی و مسئولیت‌های آن پايبند کند.

بنابراين، اگر در فردی «ایمان قوی» یافتیم، می‌توانیم امیدوار باشیم که گزینه‌های دیگر را نیز دارد یا اگر ندارد، می‌تواند آسان‌تر به دست آورد.



3. تواضع و فرمان‌برداري (قانتات)

براساس آيۀ فوق، تواضع و پرهيز از تكبر و خودخواهي و فرمان‌برداري يك ويژگي لازم براي همسر است. مادر خانواده اگر اهل فرمان‌برداري نباشد و خضوعي را كه دين وظيفه او خوانده، ابراز نكند، زندگي از مسير طبيعي و فطري خود خارج مي‌شود و مشكلات متعددي به بار مي‌آورد؛ البته متواضع بودن زن به معناي ابراز عقيده و اظهار نظر نكردن او نيست؛ همچنين به اين معنا نيست كه هميشه حرف پدر خانواده بايد حرف اول و آخر باشد، بلكه از مجموع آيات و رواياتي كه در اين زمينه وارد شده، چنين به دست مي‌آيد كه مرد نقش مدير خانواده را دارد كه بايد با اعمال مديريت زندگي را اداره كرده و حقوق همه را رعايت كند، و زن نقش مشاور و مدير داخلي خانه را دارد و مدير لايق كسي است كه اگر ديد يكي از اعضاي خانواده، اگرچه فرزند كوچك خانواده باشد، حرف حقي را ابراز مي‌كند، سخن او را ملاك عمل قرار دهد.



4. اعتراف به خطا و جبران آن (تائبات)

منظور از توبه كار بودن اين است كه اگر اشتباهي انجام داد درصدد جبران برآيد و با عذرخواهي و ابراز پشيماني و عزم بر جبران آن، مشكلات به وجود آمده را برطرف سازد. كه اگر بعد از انجام اشتباه، متكبرانه بر خطاي خود اصرار كند و حاضر به عذرخواهي صادقانه نباشد، گام به گام به سست كردن ستون‌هاي زندگي خود نزديك مي‌شود.



5. عبادت و بندگي خداوند (عابدات)

عبادت خداوند تأثير بسزايي در تنظيم روحيه و افكار افراد دارد و باعث آرامش و بهداشت روان و لطافت روح شده و موجبات تقويت ايمان و صالح شدن اعمال آدمي را فراهم مي‌كند؛ از اين رو، قرآن يكي از شرايط همسر را اهل عبادت بودن مي‌داند؛ چنان‌كه در سوره عنكبوت مي‌خوانيم:

«و نماز را برپادار ]چرا[ كه نماز از ]كارهاي[ زشت و ناپسند باز مي‌دارد، و البته ياد خدا بزرگ‌تر است و خدا آنچه را با زيركي انجام مي‌دهيد، مي‌داند.[3]»

بدين ترتيب نقش عبادت در سلامت زندگي معلوم مي‌شود.



6. سير طريق اطاعت خدا و اهل معصيت نبودن (سائحات)

«سائحات» جمع (سائح) را بسیاری از مفسران به معنای «صائم» و روزه‌دار تفسیر کرده‌اند، ولی به طوری که «راغب» در «مفردات» می‌گوید روزه بر دو گونه است: «روزه حقیقی» که به معنای ترک غذا و آمیزش است، و «روزه حکمی» که به معنای نگهداری اعضای بدن از گناهان است، و منظور از روزه در این آیه، معنای دوم مي‌باشد. این گفتة «راغب» با توجه به مناسبت مقام جالب به نظر می‌رسد، ولی باید دانست که «سائح» را به معنای کسی که در طریق اطاعت خدا سیر می‌کند نیز تفسیر کرده‌اند[4].

با توجه به مطالب فوق می‌توان نتیجه گرفت: کسی که اهل انجام محرمات الهی می‌باشد و حدود الهی را رعایت نمی‌کند، نمی‌تواند فرد مناسبی برای زندگی باشد؛ زیرا کسی که حقوق الهی را رعایت نمی‌کند و بی‌باکانه با خدا مخالفت می‌نمايد، چگونه حقوق بندة او را رعایت خواهد كرد؟![5]



7. عیب پوشی و تأمین نیازهای همسر:

قرآن کریم در سورة بقره آیه 187 می‌فرماید: «(هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ)؛ آنان لباسی برای شما، و شما لباسی برای آنان هستید.»

«لباس» از یکسو انسان را از سرما و گرما و از خطر برخورد اشیا با بدن حفظ می‌کند و از سوی دیگر، عیوب او را می‌پوشاند و افزون بر اين دو، زینتی است برای تن آدمی، و این تشبیه در آیه به همة این نکات اشاره دارد؛ زیرا دو همسر شایسته که عیوب همدیگر را می‌پوشانند، وسیلة راحتی و آرامش یکدیگرند و هر یک برای دیگری زینت می‌باشند و مهم‌تر این‌که يكدیگر را از انحراف‌هاي جنسی حفظ و این نیاز را نیز تامین می‌کنند[6].

تعبیری که در آیه دربارۀ زن و شوهر آمده، كاملاً ارتباط معنوی مرد و زن و نزدیکی آن‌ها به یکدیگر و همچنین مساوات آن‌ها را در این زمینه روشن می‌سازد؛ زیرا همان تعبیر که در مورد مردان آمده، دربارة زنان نیز آمده است[7].



8. مهربانی

قرآن کریم در این باره می‌فرماید:

«(وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجاً لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ)[8]؛ و از نشانه‏هاى او اين است كه همسرانى از (جنس) خودتان براى شما آفريد، تا بدآن‌ها آرامش يابيد و در بين شما دوستى و رحمت قرارداد؛ قطعاً در آن‏[ها] نشانه‏هايى است براى گروهى كه تفكّر مى‏كنند.»

چنان‌كه آیه شریفه می‌فرماید، فلسفة ازدواج سکونت و آرامش جسمی و روحی می‌باشد و راز بقای آن مهربانی و مودّت زن و شوهر است. حال که چنین است، پس باید یکی از شرایط اساسی همسر شایسته را اهل مودّت و مهربانی بودن شمرد؛ چرا که اگر شخصی اهل عاطفه و ابراز آن نباشد، در زندگی آینده خود دچار مشکل خواهد شد و نمی‌تواند نیاز عاطفی همسر و فرزندان خود را تامین کند.



9. صالح بودن (تعهد و مسئولیت‌پذیری)

خدای متعال می‌فرماید:

«(وَأَنكِحُوا الْأَيَامَى‏ مِنكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ)[9]؛ و افراد بى‏همسرتان، و شايستگان از بندگانتان، و كنيزانتان را به ازدواج (يكديگر) درآوريد؛ اگر نيازمند باشند، خدا از بخشش خود آنان را توانگر مى‏سازد؛ و خدا گشايشگرى داناست.»

از نظر قرآن صالح بودن برای ازدواج شرط است. صالحان چه کسانی هستند؟ در این رابطه در تفسیر المیزان چنین می‌خوانیم:

و مراد از «صالحین» صالح برای تزویج است، نه صالح در اعمال.

از این‌رو، باید کسانی را به عنوان همسر انتخاب نمود که به بلوغ فکری و اجتماعی و... که برای زندگی لازم می‌باشد، رسیده باشند و به عبارت بهتر، مسئولیت‌پذیر و توانایی ایفای نقش را داشته باشند.



10. سنخیت و همتایی

قرآن کریم در سورة نور آیه 26 می‌فرماید: «الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ؛ زنان پليد از آنِ مردان پليدند، و مردان پليد از آنِ زنان پليدند؛ و زنان پاكِ (نيكو)، از آنِ مردان پاك (نيكوي)ند، و مردان پاك (نيكو) از آنِ زنان پاك (نيكوي)ند! آنان از آنچه مى‏گويند، بر كنارند؛ و براى آنان آمرزش و روزى اَرجمندى است.»

این آیة کریمه نیز به اصل مهم دیگر به نام «همانند بودن» اشاره می‌کند؛ مسألة اساسی که با نبود آن زندگی صحنة ناسازگاری‌ها و اختلافات خواهد شد. آری، اگر زن و شوهر از نظر فکری و ارزش‌های روحی با هم سنخیت نداشته باشند و هر کدام برای امری خاص اهمیت ویژه قائل باشند و نقاط اشتراک آن‌ها خیلی کم باشد، سرانجام این زندگی یا طلاق است و یا باید زندگی ناهمگون خود را به سختی ادامه داده و همدیگر را تحمل کنند و شاهد به فعلیت نرسیدن استعدادها و از بین رفتن فرصت‌ها باشند (که در چنین مواقعی وضعیت فرزندان نیز روشن است).
پس پاکان باید به دنبال امثال خود بوده و ناپاکان یا باید خود را پاک کرده و با پاکان وصلت کنند و از این رهگذر سعادت خود و فرزندان خود را رقم بزنند و یا با امثال خود ازدواج کنند[10].



پی‌نوشت‌ها:
[1]. تحریم/ 5.

[2]. بقره/ 221.

[3]. عنكبوت/ 41.

[4] . نفسير نمونه، ج 24، ص 280.

[5] . قرآن روی باکره و غیرباکره بودن زن تکیه نکرده، و برای آن اهمیتی قائل نشده است؛ زیرا در مقابل اوصاف معنوی که ذکر شد، این مسئله اهمیت چندانی ندارد. برای آگاهی بیشتر از معنای این آیه ر.ک: تفسير نمونه، ج 24، ص 280.

[6]. با توجه به تعبیر اول آیه (أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى‏ نِسَائِكُمْ) این مطلب به دست می‌آید. ر.ک: المیزان، ذیل آیه.

[7]. تفسير نمونه، ج 1، ص 732.

[8]. روم/ 21.

[9]. نور/ 32.

[10] . ر.ک: تفسير نمونه، ج 14، ص 422.